سکته قلبی یکی از شایعترین و خطرناکترین بیماریهای قلبی است که در صورت تأخیر در تشخیص و درمان میتواند عوارض جبرانناپذیری بهجا بگذارد. آشنایی با علائم، دلایل و روشهای درمان سکته قلبی به افراد کمک میکند در لحظههای حیاتی تصمیم درستی بگیرند. دکتر عبدی اردکانی، متخصص قلب و عروق و فلوشیپ اقدامات مداخلهای قلب، مهمترین نکات علمی و کاربردی درباره سکته قلبی را توضیح دادهاند.
علت بروز سکته قلبی چیست؟
سکته قلبی معمولاً بهدلیل انسداد در عروق تغذیهکننده قلب ایجاد میشود. شناخت عوامل اصلی بروز این بیماری به شما کمک میکند تا با اصلاح سبک زندگی، از بروز آن جلوگیری کنید.
1. گرفتگی عروق کرونر و نقش پلاکهای چربی
اصلیترین علت سکته قلبی، تجمع تدریجی چربی، کلسترول و سایر مواد در دیواره عروق کرونر است. این تجمع که به آن «پلاک آترواسکلروتیک» گفته میشود، موجب تنگی یا انسداد کامل رگ میشود. وقتی این پلاکها پاره شوند، لخته خونی ایجاد میشود که مسیر جریان خون را بهطور ناگهانی میبندد و سکته قلبی اتفاق میافتد. به همین دلیل کنترل سطح کلسترول و چربی خون اهمیت ویژهای دارد.2. فشار خون بالا و آسیب به دیواره عروق
فشار خون بالا باعث میشود دیواره عروق کرونر دچار آسیب و التهاب مزمن شود. این آسیبها به پلاکهای چربی اجازه میدهند راحتتر به دیواره عروق بچسبند و مسیر را تنگ کنند. افرادی که دچار فشار خون بالا هستند، در مقایسه با افراد عادی، دو تا سه برابر بیشتر در معرض خطر سکته قلبی قرار دارند.3. تأثیر دیابت و کلسترول بالا
دیابت کنترلنشده موجب آسیب به سلولهای اندوتلیال عروق و افزایش چسبندگی پلاکتها میشود. این امر خطر تشکیل لخته و انسداد رگ را بهطور قابلتوجهی افزایش میدهد. افزایش کلسترول LDL نیز به مرور زمان در دیواره عروق تجمع پیدا کرده و نقش مهمی در شروع فرآیند آترواسکلروز دارد. کنترل دقیق قند و چربی خون، یکی از اصلیترین اقدامات پیشگیرانه در برابر سکته قلبی است.4. نقش سیگار، استرس و سبک زندگی ناسالم
مصرف دخانیات، استرس مزمن، بیتحرکی و رژیم غذایی پرچرب از عوامل مهمی هستند که سلامت عروق کرونر را تهدید میکنند. نیکوتین باعث تنگ شدن عروق و افزایش فشار بر قلب میشود و استرس مزمن نیز از طریق افزایش ترشح هورمونهای کورتیزول و آدرنالین، خطر لخته شدن خون را بالا میبرد. تغییر سبک زندگی به سمت تغذیه سالم و فعالیت بدنی منظم، پایهایترین گام برای کاهش خطر سکته قلبی است.علائم سکته قلبی؛ چه نشانههایی هشداردهندهاند؟
شناخت زودهنگام علائم سکته قلبی میتواند جان انسان را نجات دهد. این علائم ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد، اما معمولاً بهصورت ناگهانی و شدید ظاهر میشوند.1. درد یا فشار در قفسه سینه
شایعترین علامت سکته قلبی، احساس درد، فشار یا سنگینی در مرکز قفسه سینه است که بیش از چند دقیقه طول میکشد یا بازمیگردد. این درد ممکن است بهصورت احساس «فشار سنگین» یا «سوزش» توصیف شود و معمولاً در سمت چپ سینه حس میشود. اگر درد با فعالیت یا استرس شدیدتر و با استراحت بهبود نیابد، باید فوراً به اورژانس مراجعه کرد.2. تنگی نفس، تعریق و تهوع
برخی بیماران، بهویژه سالمندان و زنان، ممکن است بدون درد قفسه سینه فقط دچار تنگی نفس، تعریق سرد، تهوع یا سرگیجه شوند. این علائم اغلب نادیده گرفته میشوند، درحالیکه میتوانند نشانههای سکته قلبی در حال وقوع باشند.3. درد منتشرشونده به بازو، گردن یا فک
درد ناشی از سکته قلبی ممکن است به شانهها، بازوی چپ، گردن، فک یا حتی قسمت بالایی شکم انتشار یابد. این ویژگی به پزشکان کمک میکند تا درد قلبی را از سایر دردهای عضلانی یا گوارشی متمایز کنند.4. تفاوت علائم در زنان و مردان
زنان گاهی علائم متفاوتتری از مردان دارند. مثلاً ممکن است بدون درد سینه، تنها دچار تنگی نفس، خستگی غیرعادی یا تهوع شوند. همین تفاوت باعث میشود سکته قلبی در زنان دیرتر تشخیص داده شود. اطلاع از این موضوع میتواند به تشخیص سریعتر و درمان بهموقع کمک کند.تشخیص سکته قلبی چگونه انجام میشود؟
تشخیص سریع سکته قلبی برای نجات جان بیمار حیاتی است. در مراکز درمانی، چندین روش تخصصی برای تأیید یا رد این تشخیص بهکار میرود.1. نوار قلب (ECG) و تغییرات شاخص آن
اولین تستی که در اورژانس انجام میشود، نوار قلب است. تغییرات خاص در امواج ST، Q و T میتواند نشانه آسیب به عضله قلب باشد. نوار قلب علاوه بر تشخیص اولیه، به پزشک کمک میکند تا نوع سکته (STEMI یا NSTEMI) را تعیین کند، که این موضوع در انتخاب روش درمان بسیار مهم است.2. آزمایش خون برای بررسی آنزیمهای قلبی
در زمان سکته قلبی، آنزیمهایی مانند تروپونین و CK-MB از سلولهای آسیبدیده قلب وارد خون میشوند. افزایش این آنزیمها در آزمایش خون، نشانه قطعی از وقوع سکته است. تروپونین معمولاً تا چند ساعت پس از شروع علائم افزایش مییابد، بنابراین تکرار تست در بازههای زمانی منظم ضروری است.3. اکوکاردیوگرافی و بررسی عملکرد قلب
اکوکاردیوگرافی با استفاده از امواج صوتی، تصاویر دقیقی از ساختار و عملکرد قلب فراهم میکند. این تست به پزشک نشان میدهد کدام بخش از عضله قلب دچار آسیب شده و قدرت پمپاژ قلب تا چه حد کاهش یافته است.4. آنژیوگرافی عروق قلب
در مواردی که تشخیص با تستهای دیگر قطعی نیست، آنژیوگرافی عروق قلب میتواند تصویر بسیار دقیقتری از عروق کرونری قلب ارائه دهد. و در صورت وجود انسداد یا تنگی شدید میتوان همزمان اقدام به باز کردن عروق کرد.درمان سکته قلبی؛ از دارو تا آنژیوپلاستی
درمان سکته قلبی باید در سریعترین زمان ممکن آغاز شود تا جریان خون به عضله قلب بازگردد و از آسیب دائمی جلوگیری شود. روشهای درمانی به نوع و شدت سکته بستگی دارد.
1. استفاده از داروهای ترومبولیتیک برای باز کردن عروق
داروهای ترومبولیتیک یا «حلکننده لخته»، در ساعات ابتدایی سکته میتوانند جان بیمار را نجات دهند. این داروها مانند آلتهپلاز یا استرپتوکیناز، لخته خون را که باعث انسداد عروق کرونر شده از بین میبرند. زمان در این روش اهمیت بالایی دارد؛ هر چه درمان زودتر انجام شود، احتمال بازگشت عملکرد طبیعی قلب بیشتر است. البته این داروها معمولاً در مراکز مجهز و زیر نظر پزشک متخصص قلب مانند دکتر عبدی اردکانی تجویز میشوند.2. آنژیوپلاستی و کارگذاری استنت
در بسیاری از بیماران، بهویژه در نوع “STEMI”، بهترین روش درمانی، انجام آنژیوپلاستی است. در این روش با استفاده از یک کاتتر باریک که از شریان کشاله ران یا دست وارد میشود، انسداد شریان باز و در آن استنت (فنر فلزی) قرار داده میشود. این روش باعث بازگشت فوری جریان خون میشود و نسبت به درمان دارویی نتایج طولانیمدت بهتری دارد.3. جراحی بایپس عروق کرونر (CABG)
اگر انسداد چندگانه یا وسیع باشد، جراحی بایپس انجام میشود. در این روش، با استفاده از رگهای سالم از سایر نقاط بدن، مسیر جدیدی برای عبور خون به عضله قلب ایجاد میشود. هرچند این روش تهاجمیتر است، اما در بیماران خاص (مثل دیابتیها یا افرادی با انسداد کامل چند رگ) اثربخشتر محسوب میشود.4. مراقبتهای ویژه پس از سکته قلبی در بیمارستان
بیماران پس از سکته معمولاً چند روز در بخش مراقبتهای ویژه قلبی (CCU) بستری میشوند. در این دوره، علائم حیاتی، ریتم قلب و سطح آنزیمهای خونی مرتب بررسی میشود. این مراقبتها به پزشک اجازه میدهد تا خطر سکته مجدد، آریتمی یا نارسایی قلبی را بهموقع کنترل کند.مراقبت و توانبخشی پس از سکته قلبی
بعد از نجات از سکته قلبی، مرحله توانبخشی اهمیت بالایی دارد. هدف در این مرحله بازگشت تدریجی به فعالیتهای روزمره و پیشگیری از سکته مجدد است.1. رژیم غذایی مناسب قلب
رژیم غذایی پس از سکته باید کمچرب، کمنمک و سرشار از میوه، سبزی و غلات کامل باشد. مصرف روغنهای گیاهی مانند زیتون، ماهیهای چرب (حاوی امگا-۳) و پرهیز از گوشتهای فرآوریشده توصیه میشود. تغذیه سالم نه تنها به کاهش چربی خون کمک میکند بلکه باعث بهبود عملکرد عروق کرونر نیز میشود.2. فعالیت بدنی تدریجی و کنترلشده
بازگشت به فعالیت باید تحت نظر پزشک و با برنامه توانبخشی قلبی انجام شود. معمولاً پس از چند هفته از سکته، بیمار با پیادهروی سبک شروع کرده و بهتدریج شدت فعالیت افزایش مییابد. فعالیت بدنی منظم به بهبود گردش خون، کنترل وزن و افزایش قدرت عضلانی کمک میکند.3. ترک سیگار و مدیریت استرس
سیگار یکی از قویترین عوامل خطر سکته مجدد است. قطع کامل دخانیات ضروری است و باید با کمک مشاوره یا درمانهای جایگزین نیکوتین انجام شود. همچنین تکنیکهای آرامسازی مانند مدیتیشن، یوگا یا تنفس عمیق میتوانند به کاهش استرس و فشار روانی کمک کنند، که این موضوع مستقیماً بر عملکرد قلب تأثیر مثبت دارد.4. داروهای بلندمدت برای جلوگیری از سکته مجدد
پزشک معمولاً داروهایی برای کنترل فشار خون، کلسترول و لخته خون تجویز میکند. از جمله داروهای متداول میتوان به آسپیرین، استاتینها، بتابلاکرها و مهارکنندههای ACE اشاره کرد. مصرف منظم این داروها و پیگیری ویزیتهای دورهای نزد متخصص، از ارکان اساسی پیشگیری از سکته دوم است.پیشگیری از سکته قلبی
پیشگیری همیشه آسانتر و کمهزینهتر از درمان است. رعایت چند نکته ساده در سبک زندگی میتواند احتمال بروز سکته قلبی را بهشدت کاهش دهد.1. کنترل فشار خون و قند خون
فشار خون بالا و دیابت دو عامل اصلی تخریب عروق هستند. کنترل منظم آنها با دارو و رژیم غذایی سالم، نقش کلیدی در حفظ سلامت قلب دارد. اندازهگیری منظم فشار خون در خانه و انجام تست قند خون دورهای برای افراد بالای ۴۰ سال توصیه میشود.2. تغذیه سالم و محدودکردن چربیهای اشباع
کاهش مصرف فستفود، گوشت قرمز و مواد حاوی چربیهای ترانس از بهترین اقدامات برای پیشگیری از گرفتگی عروق کرونر است. در عوض، مصرف سبزیجات تازه، حبوبات، آجیل و لبنیات کمچرب باید در برنامه روزانه گنجانده شود.3. ورزش منظم و حفظ وزن ایدهآل
ورزش منظم (حداقل ۳۰ دقیقه در روز، پنج روز در هفته) باعث بهبود عملکرد قلب و کاهش فشار خون میشود. افرادی که سبک زندگی فعالتری دارند، تا ۵۰٪ کمتر از دیگران در معرض سکته قلبی قرار میگیرند. فعالیتهای ساده مانند پیادهروی یا دوچرخهسواری هم مؤثر هستند.4. چکاپ دورهای قلب و تستهای غربالگری
افرادی که سابقه خانوادگی بیماری قلبی دارند، باید بهصورت منظم به پزشک متخصص قلب مراجعه کنند. بررسی سطح کلسترول، نوار قلب و در صورت نیاز ام آر آی قلب از جمله تستهایی است که میتواند مشکلات پنهان را زودتر آشکار کند. دکتر عبدی اردکانی توصیه میکند که حتی در صورت نداشتن علائم، چکاپ قلبی سالیانه انجام شود تا از بروز مشکلات جدی جلوگیری گردد. سکته قلبی یک وضعیت اورژانسی است که نیاز به شناخت سریع علائم و مراجعه فوری به مراکز درمانی دارد. با رعایت اصول سادهای در سبک زندگی، میتوان از بروز یا تکرار آن جلوگیری کرد و سلامت قلب را حفظ نمود. خلاصه نکات کلیدی:- سکته قلبی معمولاً بهدلیل انسداد عروق کرونر رخ میدهد.
- علائم شایع آن شامل درد قفسه سینه، تنگی نفس و تعریق سرد است.
- درمانهای اصلی شامل داروهای ترومبولیتیک، آنژیوپلاستی و جراحی بایپس است.
- مراقبت و توانبخشی پس از سکته برای پیشگیری از سکته دوم حیاتی است.
- چکاپهای منظم نزد متخصص قلب بهترین راه پیشگیری محسوب میشود.
آیا سکته قلبی بدون درد هم اتفاق میافتد؟
بله. در برخی بیماران، بهویژه مبتلایان به دیابت یا سالمندان، سکته قلبی ممکن است بدون درد مشخص رخ دهد. این نوع سکته «سکته خاموش» نام دارد و معمولاً با علائمی مثل تنگی نفس، تعریق یا احساس ضعف بروز میکند.
انجام چکاپهای منظم و تستهای تشخیصی مانند نوار قلب میتواند در شناسایی این نوع سکته حیاتی باشد.
تفاوت بین سکته قلبی و ایست قلبی چیست؟
سکته قلبی بهدلیل انسداد عروق کرونر و قطع جریان خون به عضله قلب اتفاق میافتد، اما ایست قلبی زمانی رخ میدهد که ضربان قلب بهطور ناگهانی متوقف شود.
در حالی که سکته قلبی گاهی منجر به ایست قلبی میشود، اما این دو وضعیت متفاوت هستند و درمان آنها نیز فرق دارد.
بهترین زمان مراجعه به پزشک در صورت درد قفسه سینه چه زمانی است؟
هرگونه درد یا فشار در قفسه سینه که بیش از چند دقیقه طول بکشد یا به بازو، فک یا گردن انتشار یابد، نیاز به مراجعه فوری به اورژانس دارد.
در چنین شرایطی، تأخیر حتی چند دقیقهای میتواند آسیب جدی به عضله قلب وارد کند.
آیا بعد از سکته قلبی میتوان زندگی عادی داشت؟
بله. بسیاری از بیماران پس از سکته قلبی و با درمان و توانبخشی مناسب میتوانند زندگی کاملاً طبیعی داشته باشند.
رعایت رژیم غذایی سالم، مصرف منظم داروها و ویزیتهای دورهای با پزشک متخصص مانند دکتر عبدی اردکانی نقش اساسی در بازگشت به زندگی فعال دارند.
